Έρευνα: Η πανδημία και η προοπτική των (χαμένων) ευκαιριών

«Σε κάποιες γενιές έχουν δοθεί πολλά. Από άλλες αναμένονται πολλά. Αυτή η γενιά καλείται να αντιμετωπίσει το πεπρωμένο της»

Ο πανδημικός ιός που απειλεί την καθημερινότητα μας τους τελευταίους 18 μήνες έχει αφήσει ένα βαθύ αποτύπωμα στην ψυχολογία μας. Η απειλή του ιού Covid-19 σε συνδυασμό με την οικονομική ανασφάλεια και τα απαγορευτικά μέτρα, έχουν δοκιμάσει και ακόμη δοκιμάζουν τις αντοχές των συνανθρώπων μας που δικαιολογημένα νιώθουν ότι έχουν εγκλωβιστεί σε μια παρατεταμένη δοκιμασία. Επιπρόσθετα, οι διάφορες επιστημονικές έρευνες, μας προειδοποιούν για τις βραχυπρόθεσμες και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.  

Ο θυμός, η απόγνωση, η αβεβαιότητα, ο φόβος, η μοναξιά και ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι μία σειρά από αρνητικά συναισθήματα που έχουν δημιουργηθεί στους συμπολίτες μας ως επακόλουθο των όσων βιώνουν εδώ και 18 μήνες. Μέρα με τη μέρα, μήνα με τον μήνα, σκαλίζουν την ψυχή και το μυαλό μας. Η κοινωνική αποξένωση που έχουμε βιώσει και ακόμη βιώνουμε λόγω των διαφόρων περιοριστικών μέτρων έχουν αποσυντονίσει ένα από τα βασικά “κύτταρα” της ανθρώπινης ύπαρξης, που δεν είναι άλλο από την κοινωνικότητα.

Οι συμπολίτες μας ξαφνικά έχουν βρεθεί κάτω από αντίξοες οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές συνθήκες και έχουν αποδείξει το μεγαλείο της ψυχής τους μέσα από την εγκαρτέρηση, αντοχή και υπομονή τους.

Τραγικά όμως ο χρόνος αυτός έχει χαράξει αλύπητα αυτούς που έχουν νοσήσει, που έχουν διασωληνωθεί, που ως συγγενείς και αγαπημένα πρόσωπα πέρασαν μέρες αγωνίας για τον δικό τους ασθενή, για αυτούς που βιώνουν ένα ανολοκλήρωτο πένθος για την απώλεια των αγαπημένων τους οι οποίοι έφυγαν ασυντρόφευτοι.

Παρακολουθώντας τις ειδήσεις τους τελευταίους 18 μήνες και τις διάφορες αναλύσεις των γεγονότων που επιχειρούνται μέσα από ποικίλα μέσα μαζικής ενημέρωσης, διαπιστώνει κανείς μια συνεχή αναφορά στη δεινή θέση από την οποία καλείται η νέα γενιά να εκκινήσει την πορεία της και τα τεράστια προβλήματα που απειλούν τη νεολαία ως αποτέλεσμα των πρόσφατων δυσκολιών που αναφύονται λόγω της πανδημίας. Οι διάφορες συζητήσεις επικεντρώνονται στο ζοφερό μέλλον και τα ανέλπιδα όνειρα των νέων μας που απεγνωσμένα ψάχνουν να βρουν την ταυτότητά τους μέσα σε μια κοινωνία όπου αρχίζουν να διαφαίνονται οι σοβαρές οικονομικές, ψυχολογικές και κοινωνικές  επιπτώσεις της πανδημίας.

Οι βασικότερες ανησυχίες όπως καταγράφηκαν στην έρευνα (Η Παγκύπρια Έρευνα  για τους νέους διενεργήθηκε από τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου (ΟΝΕΚ) και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας):

• Εύρεση εργασίας 48%
• Καλή επαγγελματική προοπτική 19%
• Χαμηλοί μισθοί 16%
• Ανεργία 12%
• Διατήρηση της εργασίας τους 5%
• Προβλήματα οικονομικής φύσης 14%
• Γενική απουσία καλών προοπτικών 9%
• Υψηλό κόστος διαβίωσης 8%)
• Πανδημία Covid-19

Σύμφωνα με διεθνείς επιστημονικές έρευνες, η πανδημία έχει επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία παιδιών, εφήβων και νέων και ιδιαίτερα σε ήδη επιβαρυμένες ομάδες σε σχέση με ψυχικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες (π.χ.  φύλο (κορίτσια), το χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας, η απώλεια εργασίας των γονέων, το άγχος λόγω των lockdowns, η ανησυχία και ο φόβος για μέλος της οικογένειας που νόσησε ή που έχει αποβιώσει λόγω του κορωνοϊού κ.τ.λ.).

Συναισθηματική κατάσταση

Ένα συνονθύλευμα αρνητικών συναισθημάτων φαίνεται να αποτυπώνει την συναισθηματική κατάσταση των συμμετεχόντων νέων στην έρευνα δύο περίπου χρόνια μετά από το ξέσπασμα της πανδημίας.

• 46% δηλώνουν άγχος/στρες
• 28% αισθάνονται αβεβαιότητα/ανασφάλεια
• 10% βιώνουν το αίσθημα της ανησυχίας
• 34% δηλώνουν ότι νιώθουν μονοτονία/βαρεμάρα/ανία
• 17% ομολογούν ότι βιώνουν το αίσθημα της μοναξιάς
• 15% αισθάνονται απελπισία/απόγνωση
• 14% νιώθουν το συναίσθημα του φόβου
• 11% βιώνουν κατάθλιψη
• 9% δηλώνουν ότι νιώθουν θυμό/οργή

Ψυχική Υγεία 

• 57% των νέων δηλώνουν ότι έχει επηρεαστεί προς το χειρότερο

• Σημαντική διαφοροποίηση παρατηρείται ανάμεσα στα δύο φύλα, καθώς οι γυναίκες παρουσιάζουν αυξημένα ποσοστά (61%), συγκριτικά με τους άνδρες (53%).

• Σε ό,τι αφορά την παράμετρο της ηλικίας, ανάμεσα στους ανήλικους νέους (14-17 ετών) παρουσιάζεται το υψηλότερο ποσοστό ατόμων που αναφέρουν ότι η ζωή τους έχει επηρεαστεί προς το χειρότερο (71%)

• Την ανάγκη για ψυχολογική στήριξη, ομολογεί ότι αισθάνθηκε ποσοστό της τάξης του 38% των νέων.

• Από αυτούς, η πλειοψηφία (64%) προσέτρεξε σε γνωστούς και φίλους για ψυχολογική στήριξη, ενώ ποσοστό 43% των νέων αναζήτησαν τη στήριξη στην οικογένεια, και συγκεκριμένα στους γονείς τους.

• Μόλις 2 στους 10 νέους, που ένιωσαν την ανάγκη για ψυχολογική στήριξη, αποτάθηκαν σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ενώ ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα ευρήματα που καταδεικνύουν ότι 1 στους 10 από αυτούς δεν αποτάθηκε πουθενά.

Προσδοκίες για το Μέλλον

Περισσότερο αισιόδοξοι για το μέλλον παρουσιάζονται οι νέοι συγκριτικά με την προηγούμενη μέτρηση, καθώς ποσοστό 80% δηλώνουν πολύ ή αρκετά αισιόδοξοι για το μέλλον τους. Το αντίστοιχο ποσοστό που είχε καταγραφεί στην προηγούμενη μέτρηση βρισκόταν στο 61%.

Το ίδιο δεν φαίνεται να ισχύει και σε ό,τι έχει να κάνει με το μέλλον των επόμενων γενεών, καθώς η πλάστιγγα γέρνει προς την αντίθετη κατεύθυνση, με ποσοστό 59% να δηλώνουν λίγο ή καθόλου αισιόδοξοι. Το ποσοστό αυτό, ωστόσο, παρουσιάζει μικρή μείωση της τάξης του 8%, συγκριτικά με τις αντίστοιχες δηλώσεις που καταγράφηκαν κατά την προηγούμενη μέτρηση (67%).

Η επαγγελματική καταξίωση είναι ο στόχος που επικρατεί για την επόμενη πενταετία σε ποσοστό  61% των νέων. Την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών του προσδοκεί το 31%, ενώ τη οικονομική ανεξαρτησία επιδιώκει ποσοστό 22%. Ποσοστό της τάξης του 18% στοχεύει στη δημιουργία οικογένειας, ενώ 14% αναφέρει τη γενικότερη εκπλήρωση των ονείρων του.

Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας νεο-βαρόμετρο, μας καταδεικνύει ότι η σκιά της πανδημίας φαίνεται να πλανάται πάνω από τις σημαντικότερες πτυχές της ζωής των νεαρών συμμετεχόντων, ενισχύοντας το γενικότερο αίσθημα αβεβαιότητας που επικρατεί, κυρίως γύρω από την οικονομική και την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Είναι φυσικό ότι αυτό το συναίσθημα της αβεβαιότητας καλλιεργεί την απογοήτευση και προωθεί τον εξανδραποδισμό των αξιών, με αποτέλεσμα να έχουμε μια νέα γενιά που ξαφνικά καλείται να διαπιστώσει και να αποδεκτεί ότι το αύριο ενδέχεται να είναι χειρότερο από το σήμερα. Αυτή η εντύπωση που τείνει να γίνει πεποίθηση έχει ως αποτέλεσμα την προσκόλληση και συντήρηση στην υπάρχουσα κατάσταση, την αδυναμία και το φόβο για τον σχεδιασμό και την προσέγγιση νέων δημιουργικών στόχων.

Απόλυτη προτεραιότητα η εκπαίδευση

Μέσα σε αυτόν λοιπόν τον οικονομικό, κοινωνικό και ηθικό κυκεώνα, οι νέοι καλούνται να διαχειριστούν κρίσεις που σίγουρα δεν τις δημιούργησαν αυτοί, κάτι που για το οποίο νιώθουν εντελώς ανέτοιμοι και απροετοίμαστοι. Αναμένονται ξαφνικά να επιδείξουν βεβιασμένα την ενηλικίωσή τους απέναντι σε περίπλοκα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα για τον λόγον ότι μέχρι πολύ πρόσφατα, η προηγούμενη γενιά καλλιεργούσε μια πολύ διαφορετική προοπτική της κυπριακής πραγματικότητας, χωρίς όμως να αντιλαμβάνεται το αντίτιμο του υπέρμετρου προστατευτισμού, δηλαδή την υπόσκαψη τους σθένους και την άμβλυνση των κινήτρων των παιδιών της.

Το γύρισμα του καιρού, μας υποχρεώνει πλέον να αναρωτηθούμε για την τεράστια ευθύνη που φέρουμε για τη χαμένη αυτοπεποίθηση και την απουσία της θέλησης των νέων μας, ώστε να επενδύσουν στο μέλλον τους όπως αυτοί πραγματικά το εννοούν και θέλουν, μέσα από την απαραίτητη σκληρή δουλειά, πάθος, θάρρος, υπομονή και εγκαρτέρηση για οποιονδήποτε στόχο της ζωής τους κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες αντίξοες ή ευνοϊκές.

Κάθε γενιά έχει να αντιμετωπίσει κρίσιμες καταστάσεις και τα δικά της ιδιάζοντα προβλήματα. Καθήκον και χρέος μας λοιπόν είναι –εάν πραγματικά αγαπούμε και νοιαζόμαστε γι’ αυτή τη νέα γενιά– να μην αφοπλίσουμε τους νέους με συνεχείς μοιρολατρικές αναφορές σε “θύματα της σημερινής πανδημίας” αλλά να τους ενδυναμώσουμε με τα εφόδια εκείνα που θα τους επιτρέπουν να διαχειριστούν τις κρίσεις και προκλήσεις.

Είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο που οφείλουμε να κάνουμε τη μόρφωση και την εκπαίδευση απόλυτη προτεραιότητα με το να επανεκτιμήσουμε και να επανεξετάσουμε τον πραγματικό ρόλο της παιδείας που δεν έχει να κάνει μόνο με τα ποσοστά επιτυχίας στις εξετάσεις, αλλά και με την επανασύνδεσή της με την καρδιά των νέων. Αυτό επιτυχαίνεται μέσα από την καλλιέργεια της προσωπικής συμβολής στο συλλογικό καλό και την ενθάρρυνση στην ενεργή συμμετοχή στα κοινά δρώμενα μιας κοινωνίας. Το οφειλόμενο κληροδότημα στη νέα γενιά είναι η αγωγή ώστε να σταθούν οι νέοι στα πόδια τους μόνοι τους, η ενθάρρυνση στο να αποτινάξουν την αδιαφορία και να αναπτύξουν την ισχυρή θέληση για να πετύχουν.

Και όπως κάποτε είπε ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης: «Η παιδεία είναι πανηγύρι της ψυχής, γιατί σ’ αυτήν υπάρχουν πολλά θεάματα και ακούσματα της ψυχής»

*Ανώτερος Αντιπρύτανης στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Source: Έρευνα: Η πανδημία και η προοπτική των (χαμένων) ευκαιριών