Πολύ σημαντικές οι αρχές της αλληλεγγύης, της αξιοπρέπειας και της σεμνότητας: Η πανδημία και το αύριο
Αφορμή για το άρθρο αυτό μου έδωσε το εξαιρετικό βιβλίο του Ελληνοαμερικανού Καθηγητή του Πανεπιστημίου Yale Νικόλα Α. Χριστάκη με τίτλο Apollo’s Arrow: The Profound and Enduring Impact of the Coronavirus on the way we live, Little, Brown Spark, 2020 (Το Βέλος του Απόλλωνα: O βαθύς και διαρκής αντίκτυπος του κορωνοϊού στον τρόπο ζωής μας).
Σημειώνω ταυτόχρονα ότι αυτό δεν αποτελεί βιβλιοκριτική.
H όλη προσέγγιση του βιβλίου είναι διεπιστημονική και αγγίζει πτυχές από ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Ομολογώ ότι με εντυπωσίασε ο τίτλος και η αρχή του βιβλίου. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας αναφέρεται στην οργή και την εκδικητικότητα του θεού Απόλλωνα, όταν οι Αχαιοί λεηλάτησαν μια μικρή πόλη κοντά στην Τροία παίρνοντας, μεταξύ άλλων, ως λάφυρο την κόρη του ιερέα του Απόλλωνα Χρυσηίδα.
- Παρά τις εκκλήσεις του ιερέα να του επιστρέψουν την κόρη του, υπήρξε αρχικά άρνηση. Αυτό το γεγονός εξόργισε τον Απόλλωνα, ο οποίος τιμώρησε τους Αχαιούς. Η Χρυσηίδα τελικά επεστράφη στον πατέρα της.
Ο συγγραφέας αρχίζει το βιβλίο του με αυτή την παραστατική αναφορά από ένα περιστατικό στην Ιλιάδα. Και ενώ οι πανδημίες αποτελούν μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητας, ο Καθηγητής Νικόλας Α. Χριστάκης προβαίνει σε αυτή την αναφορά υπονοώντας ότι οι αλόγιστες πράξεις έχουν σοβαρές συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στις απώλειες ζωών από την πανδημία: αυτών που πέθαναν από τον κορωνοϊό, αυτών που πέθαναν από άλλα νοσήματα, επειδή οι συνθήκες ήταν τέτοιες που η πρόσβαση σε νοσοκομεία ήταν πολύ δύσκολη ή αδύνατη και αυτών που ψυχολογικά δεν άντεξαν την πανδημία και αυτοκτόνησαν.
Ο συγγραφέας τονίζει επίσης με παραστατικό τρόπο ότι παρά την τεράστια τεχνολογική πρόοδο και τα άλματα στην ιατρική, ως αποτέλεσμα αυτής της πανδημίας, πέθαναν χιλιάδες άνθρωποι αβοήθητοι και μόνοι. Αυτή η διαπίστωση έχει ιδιαίτερη σημασία. Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της ιατρικής, όσο σημαντικά και αν είναι, έχουν τα όριά τους. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε, όπως ούτε και το γεγονός ότι χωρίς την επιστήμη και την αντίδραση του Κράτους οι απώλειες θα ήταν πολύ μεγαλύτερες.
Ενώ στο βιβλίο υπάρχουν αναφορές για διάφορες πανδημίες διαχρονικά καθώς και δεδομένα για τον COVID-19 από διάφορες χώρες, η επικέντρωση είναι στις ΗΠΑ. Υπάρχουν επίσης εκτεταμένες αναφορές και για παραλείψεις και λανθασμένους χειρισμούς σε διάφορες χώρες μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ και η Βρετανία.
Ο συγγραφέας θεωρεί ότι υπήρχαν τα εργαλεία για να προληφθούν τα χειρότερα. Σημειώνει επίσης ότι στα αρχικά στάδια υπήρξε μια υποτίμηση της συγκεκριμένης πανδημίας με πολύ αρνητικά αποτελέσματα. Είναι εδώ που παραπέμπει στην ανάγκη της αξιόπιστης πληροφόρησης και της αξιοποίησης της γνώσης σε όλα τα επίπεδα. Σημειώνω συναφώς ότι υπάρχουν αρκετές εκθέσεις που υπογραμμίζουν τη σημασία της πρόληψης.
- Πέραν τούτου, στη σημερινή συγκυρία, υπάρχουν προβλέψεις που σηματοδοτούν το τέλος ή τη διαφοροποίηση της πανδημίας, αλλά παράλληλα υπογραμμίζουν ότι, επειδή θα υπάρξουν νέες ανάλογες προκλήσεις στο μέλλον, η ανθρωπότητα θα πρέπει να είναι έτοιμη ούτως ώστε να μην επαναληφθούν οι ίδιες αρνητικές εμπειρίες.
Ο συγγραφέας περιγράφει επίσης αυτό που αποκαλεί μια πρωτοφανή κοινωνικοοικονομική αποδιοργάνωση. Αναφέρει επίσης ότι τα lockdowns/οι εγκλεισμοί έσωσαν ζωές. Το τίμημα όμως ήταν βαρύ, καθώς χάθηκαν χιλιάδες θέσεις εργασίας, ενώ έγιναν σημαντικές περικοπές μισθών σε εκατομμύρια υπαλλήλους. Υπογραμμίζει επίσης ότι η πανδημία επηρέασε περισσότερο τα χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα.
Οι συνέπειες της πανδημίας εξακολουθούν να είναι σοβαρές και πολυδιάστατες. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι, όταν ξέσπασε η υγειονομική κρίση, διάφοροι διανοητές σε κορυφαία πανεπιστήμια είχαν σωστά προβλέψει ότι θα υπήρχαν σοβαρές αρνητικές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες, καθώς και παρεκκλίσεις από βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες.
Και ενώ στη σημερινή συγκυρία υπάρχει μια νέα έξαρση της πανδημίας σε πολλές χώρες, εκτός από την καλύτερη δυνατή διαχείριση της κατάστασης, πρέπει να προβληματιστούμε και για το αύριο, το οποίο θα εμπεριέχει πολλές προκλήσεις. Προφανώς, θα πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για αποκατάσταση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων, των βασικών ελευθεριών και των δημοκρατικών διαδικασιών.
Σε ένα άλλο επίπεδο τα βιώματα από την πανδημία αναπόφευκτα παραπέμπουν σε έναν αναστοχασμό και ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Προσωπικά θεωρώ, μεταξύ άλλων, πολύ σημαντικές τις αρχές της αλληλεγγύης, της αξιοπρέπειας και της σεμνότητας.
Ασφαλώς τα δεδομένα αυτά αφορούν και την Κύπρο. Ενώ καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για την αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι καθοριστικής σημασίας να προετοιμαστούμε και για το αύριο.
- Η χώρα μας είναι ήδη σε αναζήτηση ενός νέου κοινωνικοοικονομικού υποδείγματος. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην υγεία, την παιδεία, την έρευνα, την κριτική σκέψη, την προώθηση νέων μοχλών οικονομικής μεγέθυνσης, την αντιμετώπιση της ανισότητας και τη δημιουργία ενός κράτους-προτύπου.
Παράλληλα, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα δεδομένα καθίσταται προφανές ότι η αξιοπιστία και η γνώση θα πρέπει να είναι απαραίτητα στοιχεία της ηγεσίας σε όλα τα επίπεδα. Αναμφίβολα, οι στόχοι είναι υψηλοί. Η υλοποίησή τους είναι δύσκολη αλλά εφικτή.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
